Definicja zespołu metabolicznego nie wnosiła do tej pory zbyt wiele jeśli chodzi o pracę dietetyka. Każdy z nas wiedział, że osoba cierpiąca na otyłość ma dodatkowo kilka innych chorób. Niepisana umowa była taka, że dietetyk zajmuje się utratą masy ciała pacjenta oraz indywidualnymi dla niego zaleceniami żywieniowymi, a lekarz przepisuje leki na choroby współistniejące. Obecnie jednak otyłość traktowana jest przez większość lekarzy jak każda inna choroba. Oznacza to, że leczenie otyłości coraz częściej będzie odbywać się w gabinecie lekarskim. Zespół metaboliczny doczekał się odświeżonej, bardziej klarownej definicji, ponadto Towarzystwa Naukowe wskazały konkretne postępowanie jeśli chodzi o utratę masy ciała.
Czym różni się nowa definicja Zespołu Metabolicznego od poprzedniej?
Czym różni się nowa definicja od tej obowiązującej wcześniej? Można powiedzieć, że jednym małym ale istotnym szczegółem – podkreśleniem znaczenia otyłości. Otyłość nie jest już tylko jednym z czynników zespołu metabolicznego, ale jego głównym elementem. Podam najpierw starą definicję, aby można było porównać ją do nowej. Poprzednich definicji zespołu metabolicznego jest co prawda kilka, ale przytoczę tylko tę przyjętą przez Polskie Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia z 2015 r.
Zespół metaboliczny – poprzednia definicja
Zespół metaboliczny to stan kliniczny, który charakteryzuje się współwystępowaniem wielu wzajemnie powiązanych czynników, zwiększających ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy typu 2. :
- obwód pasa ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn
- zwiększone stężenie glukozy na czczo ≥100 mg/dl lub stosowanie leków hipoglikemizujących
- podwyższone ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg i/lub rozkurczowe ≥85 mm Hg lub stosowanie leków hipotensyjnych
- zwiększone stężenie triglicerydów ≥150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub stosowanie leków zmniejszających ich stężenie
- zmniejszone stężenie cholesterolu HDL <50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet i <40 mg/dl (<1,0 mmol/l) u mężczyzn lub stosowanie leków zwiększających jego stężenie
Kryterium rozpoznania syndromu metabolicznego jest spełnienie co najmniej 3 z kilku wyżej wymienionych czynników.
Zespół metaboliczny – nowa definicja
Zespół metaboliczny to współistnienie otyłości z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego oraz zaburzeniami gospodarki węglowodanowej i lipidowej. Oprócz głównych składowych ZM, wyodrębnia się również składowe dodatkowe, czyli: upośledzenie funkcji nerek, stłuszczenie wątroby, obturacyjny bezdech senny, niewydolność serca, zespół policystycznych jajników, przewlekły stan zapalny, aktywację układu współczulnego oraz hiperurykemię.
Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego (Ryc. 1), to:
Obwód talii ≥ 88 cm u kobiet, ≥ 102 cm u mężczyzn lub BMI ≥ 30 kg/m²
oraz występowanie co najmniej 2 składowych spośród wymienionych poniżej:
Stan przedcukrzycowy lub cukrzyca
- glukoza na czczo ≥ 100 mg/dl lub
- glukoza po 120 min w doustnym teście obciążenia glukozą ≥ 140 mg/gl lub
- hemoglobina glikowana ≥ 5,7% lub
- stosowanie leków hipoglikemizujących
Podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDL
- stężenie cholesterolu nie-HDL ≥ 130 mg/dl lub
- stosowanie leków hipolipemizujących
Nadciśnienie tętnicze lub wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze
- ciśnienie tętnicze ≥ 130 i/lub 80 mm Hg lub
- stosowanie leków hipotensyjnych
Postępowanie w leczeniu otyłości
W nowych wytycznych otyłość została wskazana jako główny i najważniejszy element zespołu metabolicznego. Ustalono więc określone ścieżki postępowania jeśli chodzi o jej leczenie:
Odpowiedni sposób odżywiania:
- zmniejszenie spożycia tłuszczów trans,
- zwiększenie spożycia błonnika,
- zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych z grupy omega-3,
- obniżenie porcji węglowodanów (zwłaszcza prostych) do mniej niż 50% przyjmowanych kalorii,
- ograniczenie spożycia soli,
- unikanie alkoholu.
Deficyt kaloryczny
- 500-600 kcal
Aktywność fizyczna
- minimum 150-300 minut aktywności o umiarkowanej intensywności w tygodniu lub
- minimum 75-150 minut ćwiczeń aerobowych o wysokiej intensywności w tygodniu
oraz
- ćwiczenia siłowe 2 razy w tygodniu
Terapia behawioralna prowadzona przez psychologa
- zmiana zachowań związanych z odżywianiem lub zaburzeniami łaknienia
Sen
- czas snu 6-8 godzin w nocy
Farmakoterapia
- stosowana w przypadku braku skuteczności wyżej wymienionych metod
- wskazania do stosowania leków to BMI ≥ 30 kg/m² lub ≥ 27 kg/m² + co najmniej jedna choroba współistniejąca związana z otyłością
- czas leczenia farmakologicznego wynosi co najmniej 12 miesięcy
Leczenie chirurgiczne
- Kwalifikacja do operacji wygląda następująco:
BMI > 40 kg/m² lub
BMI 35-39,9 kg/m² + co najmniej jedna choroba współistniejąca lub
BMI 30-35 kg/m² + cukrzyca typu 2, którą trudno kontrolować pomimo leczenia
Interdyscyplinarne leczenie otyłości
Nowe wytyczne podkreślają również to, jak ważna jest współpraca specjalistów z różnych dziedzin, jeśli chodzi o leczenie pacjenta z otyłością. W składzie wielospecjalistycznego zespołu powinni się znaleźć:
- lekarze różnych specjalności – rozpoznanie chorób, ułożenie strategii leczenia, nadzór nad procesem terapeutycznym
- dietetyk – edukacja żywieniowa
- psycholog – poprawa stanu emocjonalnego, modyfikacja zachowań mająca na celu realizację zaleceń
- fizjoterapeuta – poprawa wydolności i sprawności organizmu
Podsumowanie
Nowe wytyczne nie tylko podkreślają rolę otyłości w diagnozowaniu zespołu metabolicznego, ale również podają konkretne wytyczne jeśli chodzi o proces jej leczenia. Wskazują również zakres obowiązków, jakie powinny mieć konkretne osoby wchodzące w skład interdyscyplinarnego zespołu zajmującego się pacjentem.
Literatura:
Emilia Kołodziejska
Dietetyk i psychodietetyk z ponad 10-letnim doświadczeniem. Prowadzi skuteczny program zmiany nawyków żywieniowych oraz uczy zdrowego podejścia do odżywiania. Podstawą w jej pracy jest EBM (Evidence-Based Medicine).