Ustawa o Niektórych Zawodach Medycznych – co oznacza dla dietetyków?

Na skutek walki części naszego środowiska dietetyków oraz Polskiego Związku Zawodowego Dietetyków, treść Ustawy o Niektórych Zawodach Medycznych uległa znacznej zmianie. Będą nią objęci jedynie ci z nas, których pensja wypłacana jest ze skarbu Państwa. Poniżej przedstawiam najważniejsze kwestie związane z tą Ustawą. Odpowiedzi na pytania uzgadniałam z Radcą Prawnym Przemysławem Przyżyckim.

Których dietetyków dotyczy Ustawa o Niektórych Zawodach Medycznych?

Ustawa dotyczy osób, które:

• pracują w miejscu, gdzie ich pensja wypłacana jest ze skarbu Państwa w ramach świadczeń gwarantowanych, np. w POZ (Podstawowa Opieka Zdrowotna) lub w szpitalu publicznym;
• planują diety, prowadzą konsultacje dietetyczne, udzielają porad edukacyjnych;
• posiadają pełną zdolność do czynności prawnych;
• nie były prawomocnie skazane za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (np. pobicie, jazda po alkoholu, kradzież) lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• korzystają z pełni praw publicznych;
• wykazują znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w zakresie niezbędnym do wykonywania danego zawodu medycznego i ich wykształcenie związane z zawodem było prowadzone w tym języku.

Osoby te muszą również posiadać określone wykształcenie, o czym mowa będzie w kolejnym akapicie.

Jakie wykształcenie musi posiadać dietetyk, o którym mowa w Ustawie?

Jeśli chodzi o wykształcenie zdobyte w Polsce, wymagane jest:

• Rozpoczęcie studiów w zakresie dietetyki po dniu 30 września 2012 r. i uzyskanie tytułu zawodowego co najmniej licencjata albo inżyniera.
• Rozpoczęcie studiów na kierunku (specjalności) dietetyka przed dniem 1 października 2012 r. i uzyskanie tytułu zawodowego co najmniej licencjata albo inżyniera.
• Rozpoczęcie studiów na kierunku technologia żywności i żywienie człowieka w specjalności żywienie człowieka przed dniem 1 października 2007 r. i uzyskanie tytułu zawodowego co najmniej licencjata albo inżyniera.
• Rozpoczęcie edukacji w szkole policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej przed dniem 1 września 2013 r. i uzyskanie tytułu zawodowego dietetyk lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie dietetyk. Ewentualnie ukończenie technikum lub szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technik technologii żywienia w specjalności dietetyka.

Ustawa określa również wykształcenie zdobyte zagranicą. Jeśli jesteś w takiej sytuacji, zajrzyj bezpośrednio do dokumentu ustawy.

Jakie prawa daje Ustawa o Niektórych Zawodach Medycznych dietetykowi?

Ustawa przyznaje dietetykowi dwa główne prawa:

• Odmowa realizacji świadczenia w uzasadnionych przypadkach:

Dietetyk może odmówić pacjentowi wykonania danego świadczenia, gdy ma wątpliwości co do jego korzyści dla pacjenta. Na przykład, jeśli pacjent prosi o ułożenie diety sokowej, a dietetyk uważa, że taka dieta może nie być dla niego korzystna, ma prawo odmówić spełnienia tego żądania. Każdą odmowę należy uzasadnić i odnotować w dokumentacji medycznej.

• Prawo do wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta:

Osoba wykonująca zawód medyczny, w tym dietetyk, ma prawo wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta w zakresie niezbędnym do świadczeń opieki zdrowotnej, których udziela. Oznacza to, że dietetyk może zapoznać się z dokumentacją stworzoną przez lekarza oraz wynikami badań pacjenta.

Dietetyk ma więc dwa ważne narzędzia prawne, aby jak najlepiej pomóc pacjentowi i jednocześnie chronić swoje interesy.

Jakie obowiązki dla dietetyka wynikają z Ustawy o Niektórych Zawodach Medycznych?

Ustawa określa dwa główne obowiązki dietetyka:

• Dietetyk ma obowiązek informowania pacjenta o jego prawach:

Każda osoba wykonująca zawód medyczny jest zobowiązana do przestrzegania praw pacjenta. Prawa pacjenta zawarte są w z ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2023 r. poz. 1545).

Dietetyk powinien być dobrze zaznajomiony z tymi prawami i posiadać dostęp do ich treści, aby w razie potrzeby mógł je udostępnić pacjentowi. Aby wszystko było na 100% zgodnie przepisami warto dać pacjentowi dokument z tymi prawami do podpisu.

• Dietetyk powinien podchodzić do swojej pracy z rzetelnością i profesjonalizmem:

Głównym celem tej ustawy jest prawdopodobnie zapewnienie, aby specjaliści pracujący w służbie medycznej, w tym dietetycy, świadczyli usługi z najwyższą starannością. Chodzi również o to, aby unikać sytuacji, w których dietetycy próbowaliby leczyć poważne schorzenia, np. nowotwory, wyłącznie poprzez dietę i suplementy. Dzięki zapisom w Ustawie łatwiej wyeliminować z zespołu interdyscyplinarnego osoby, które nie przestrzegają standardów medycznych.

W jakich okolicznościach można utracić uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego?

Uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego są odbierane w następujących sytuacjach:

• Utrata lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych.
• Pozbawienie praw publicznych.
• Prawomocne skazanie za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub za umyślne przestępstwo skarbowe.

Uprawnienia można stracić również na skutek kary za przewinienia zawodowe.

Odpowiedzialność zawodowa wynikająca z Ustawy o Niektórych Zawodach Medycznych

Dietetyk, podobnie jak inni specjaliści z dziedziny medycyny, może zostać zgłoszony do rzecznika dyscyplinarnego – zarówno przez pacjenta, jak i przez inną osobę. Ważne jest jednak podkreślenie, że pacjent nie uzyskuje z tego tytułu żadnych korzyści. Dodatkowo zgłoszenie wiąże się z koniecznością wniesienia opłaty w wysokości 200 zł. Ze względu na te czynniki, takie zgłoszenia nie będą zdarzały się często.

Jeżeli zgłoszenie jest bezzasadne, rzecznik dyscyplinarny może podjąć decyzję o niewzięciu go pod uwagę, nie informując nawet dietetyka o jego istnieniu. W przypadku, gdy zgłoszenie ma podstawy, zostaje ono przekazane do Komisji Odpowiedzialności Zawodowej. To ona ustali, czy doszło do błędu lub przewinienia ze strony dietetyka. Jeśli zachodzi taka potrzeba, Komisja może zasięgnąć opinii biegłego, lekarza czy innego specjalisty z odpowiedniej dziedziny.

Dietetyk może wynająć na własny koszt adwokata lub radcę prawnego w celu obrony swoich interesów.

Rzecznik dyscyplinarny – wytyczne

Minister właściwy do spraw zdrowia powołuje czterech rzeczników dyscyplinarnych, wskazując jednego z nich jako koordynatora odpowiedzialnego za nadzorowanie wykonywania zadań przez pozostałych rzeczników.

Rzecznikiem dyscyplinarnym może zostać osoba, która:

• posiada wykształcenie prawnicze,
• ma co najmniej 5-letnie doświadczenie w obszarze prawa administracyjnego i procesowego,
• nie była karana za przestępstwo umyślne ani z tytułu odpowiedzialności dyscyplinarnej lub zawodowej,
• posiada wiedzę w zakresie zasad wykonywania zawodów medycznych.

Rzecznikowi dyscyplinarnemu, na czas wykonywania swoich obowiązków, przysługuje zwolnienie z regularnych obowiązków zawodowych, przy zachowaniu prawa do wynagrodzenia.

Rzecznik dyscyplinarny otrzymuje wynagrodzenie za rozpoznanie sprawy dotyczącej odpowiedzialności zawodowej w kwocie nie wyższej niż 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Komisja Odpowiedzialności Zawodowej – wytyczne

Komisja Odpowiedzialności Zawodowej składa się z członków powoływanych na 4-letnią kadencję przez ministra właściwego do spraw zdrowia. Komisję tworzą:

• 4 osoby wykonujące dany zawód medyczny (posiadające co najmniej 3-letnie doświadczenie w zawodzie, niekarane),
• 4 osoby wykonujące zawód medyczny spośród tych określonych w ustawie (posiadające co najmniej 3-letnie doświadczenie w zawodzie, niekarane),
• 8 osób wyznaczonych przez ministra właściwego do spraw zdrowia (niekarane, posiadające wiedzę w zakresie zasad wykonywania zawodów medycznych, z co najmniej 3-letnim doświadczeniem zawodowym w ochronie zdrowia).

Członkowie Komisji, na czas wykonywania swoich obowiązków, otrzymują zwolnienie z pracy zawodowej, jednak bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

Członkom Komisji przysługuje wynagrodzenie za rozpoznanie sprawy dotyczącej odpowiedzialności zawodowej zakończonej orzeczeniem Komisji, w kwocie nie wyższej niż 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Jakie mogą być kary za przewinienia zawodowe

Jeżeli dowody zgromadzone podczas postępowania wyjaśniającego wskazują, że osoba obwiniona dopuściła się poważnego przewinienia zawodowego, które stwarza zagrożenie dla pacjentów lub może prowadzić do popełnienia kolejnego przewinienia, Komisja może podjąć decyzję o tymczasowym zawieszeniu prawa do wykonywania zawodu medycznego. Może też ograniczyć zakres czynności w wykonywaniu zawodu przez obwinioną osobę na okres nieprzekraczający roku.

Możliwe kary za przewinienie zawodowe to:

• upomnienie;
• nagana;
• kara pieniężna (od jednokrotnego do trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę);
• zawieszenie prawa do wykonywania zawodu medycznego na okres do 5 lat;
• pozbawienie prawa do wykonywania zawodu medycznego.

Jeśli dietetyk zostanie ukarany, stanowi to podstawę do rozwiązania umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Osoba skazana ponosi koszty postępowania, chyba że Komisja zadecyduje inaczej, wtedy koszty pokrywa Skarb Państwa. Jeżeli postępowanie zakończy się uniewinnieniem lub zostanie umorzone, koszty postępowania pokrywa Skarb Państwa.

Kary za przewinienie zawodowe ulegają zatarciu po:

• 3 latach od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w przypadku kar: upomnienie, nagana, kara pieniężna;
• 5 latach od wykonania orzeczenia w przypadku kar zawieszenia lub pozbawienia prawa do wykonywania zawodu.

Po zatarciu, ukaranie uznaje się za nieistniejące.

Czy ukarany dietetyk może prowadzić praktykę prywatnie?

Okazuje się, że tak – nawet jeśli dietetyk zostanie pozbawiony praw do wykonywania zawodu w ramach świadczeń gwarantowanych, może on nadal prowadzić działalność prywatnie. I robi to w pełni legalnie, zgodnie z obowiązującym prawem.

Podsumowanie

Ustawa w obecnym kształcie jest znacznie bardziej korzystna dla dietetyków niż pierwotny projekt. Przede wszystkim dlatego, że złamanie jakiegokolwiek prawa nie prowadzi już do utraty pracy w ogóle, lecz jedynie w placówkach finansowanych ze środków publicznych. Choć większość ludzi nie ma zamiaru łamać prawa, można sobie wyobrazić sytuacje, w których ktoś jest do tego zmuszony – na przykład gdy uderzy kogoś w obronie własnej. Dlaczego miałby wtedy tracić cały swój dorobek zawodowy? Utratę uprawnień za przewinienia niezwiązane bezpośrednio z wykonywanym zawodem uważam za bardzo niesprawiedliwe.

Dietetyk, który podchodzi do swojej pracy rzetelnie i opiera się na medycynie opartej na faktach, nie ma powodów do obaw. Rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie tylko w sytuacji, gdy istnieją do tego oczywiste podstawy, jak na przykład stosowanie metod nieakceptowanych przez medycynę konwencjonalną. Ewentualne sankcje za przewinienia zawodowe nie są też zbyt dotkliwe.

Na korzyść tej ustawy przemawia z pewnością możliwość dostępu do dokumentacji medycznej pacjenta oraz prawo do odmowy świadczenia usługi. Te dwa zapisy, moim zdaniem, zwiększają prestiż zawodu dietetyka w zespole interdyscyplinarnym. Chociaż wydają się intuicyjne i prawdopodobnie byłyby stosowane i bez ustawy, teraz zdobyły one moc prawną.